Naredna Vlada Crne Gore, ko god je činio, kao i cijela državna administracija, odnosno sve institucije sistema morale bi podatke iz Popisa stanovništva iskoristiti za adekvatnije planiranje i razvoj javnih politika u oblasti invaliditeta, pa samim tim i za adekvatnije sprovođenje, odnosno izmjene i dopune politika, kreiranje mjera u cilju adekvatnijih garancija svih ljudskih prava osoba s invaliditetom, uključujući i pravo na adekvatan standard života. Navedeno je, uostalom, obaveza Crne Gore još od 2009, kada je ratifikovala Konvenciju UN o pravima osoba s invaliditetom, dok je i Komitet UN o pravima osoba s invaliditetom, u toku Kontruktivnog dijaloga održanog u avgustu 2017, postavio pitanja o primjeni tzv. Liste Vašingtonskih pitanja.
Navedenu obavezu država Crna Gora nije nikada ispunila, odnosno ne prati je prilikom planiranja, pripreme, sprovođenja i praćenja sprovođenja javnih politika, a podatke dobijene popisom iz 2011. je samo koristila kao statistički iskaz osoba s invaliditetom, bez dubljih analiza, istraživanja i prikupljanja podataka koje je obavezna raditi.
Ovo potvrđuje i činjenica da je Vlada Crne Gore tek nedavno pristupila pripremi Zakona o jedinstvenom vještaćenju invaliditeta, ali je usvajanje i ovog akta odložila u odnosu na prvobitni plan, bez ikakvih konsultacija s reprezentativnim organizacijama osoba s invaliditetetom, što je, takođe, dužna činiti u ovom slučaju preko resornog ministarstva (Ministarstvo rada i socijalnog staranja) nadležnog za pripremu Nacrta zakona, dok na terenu i dalje ima osoba s invaliditetom koje nemaju definisan status, ili imaju više dokumenata, izdatih od različitih institucija, koja se u osnovi potpuno razlikuju, dok procjene i utvrđivanje statusa osobe s invaliditetom nije u duhu modela pristupa invaliditetu zasnovanog na ljudskim pravima, već medicinskom ili funkcionalnom.
UMHCG je, na osnovu ranije uspostavljene saradnje koja traje duži niz godina, na poziv Uprave za statistiku, u maju ove godine, dostavilo svoje sugestije i komentare u cilju preciznijeg i potpunijeg definisanja pitanja u Upitniku za popisivače. Sugestije se odnose na preciznije i potpunije definisanje pitanja koja se odnose na invaliditet i prikupljanje podataka o invaliditetu (oštećenje + barijere + potrebna podrška), kao i na segment objekata za stanovanje u kojima žive osobe s invaliditetom u cilju informacija o pristupačnosti tih objekata, što je još jedna zakonska obaveza. Međutim, nebrojeni su primjeri da stambeni objekti, uključujući i zgrade sa više od četiri sprata nemaju adekvatan pristup za osobe s invaliditetom, niti pristupačne stanove. Podsjećamo, pravo na stan je osnovno ljudsko pravo, a pravo na pristupačan stan je, samim tim, ljudsko pravo osoba s invaliditetom i ukoliko nije obezbijeđeno država krši Konvenciju UN o pravima osoba s invaliditetom. Tako se u Opštem komentaru Komiteta, broj 5 o pravu na samostalni život i uključenost u zajednicu, u paragrafu 46 navodi: Države potpisnice imaju obavezu da bez odlaganja eliminišu diskriminaciju osoba s invaliditetom, kako pojedinaca, tako i grupa, i da im garantuju jednako pravo na samostalni život i učešće u zajednici. Ovim se od država potpisnica zahtijeva da opozovu ili reformišu politike, zakone i prakse koje osobama s invaliditetom onemogućavaju, na primjer, da odaberu sopstveno mjesto boravka,ili im uskraćuju raspoloživost priuštivog i pristupačnog prostora za stanovanje, iznajmljivanje smještaja ili korišćenje osnovnih opštih servisa, tj. infrastrukture neophodne za njihovu samostalnost. Dužnost obezbjeđivanja razumnih adaptacija (član 5 (3)) takođe ne podliježe progresivnoj realizaciji.
Jedino što je Crna Gora uradila u dijelu navedene obaveze odnosi se na činjenicu da Zakon o održavanju stambenih zgrada definiše da u slučaju izvođenja radova na stambenoj zgradi kojima se obezbjeđuje nesmetan pristup, kretanje, boravak i rad lica smanjene pokretljivosti i lica sa invaliditetom nije potrebna saglasnost etažnih vlasnika. Međutim, mora se propisati i jasna obaveza lokalnih samouprava da obezbijede u praksi pravo na pristupačan stan osobama s invaliditetom – finansijskom podrškom ili drugim mjerama i politikama.
Sve navedeno ukazuje na neopodnost ozbiljnih reformskih aktivnosti u oblasti prava osoba s invaliditetom u kojima se, inače, već duži vremenski period dešava potpuna stagnacija ili i nazadovanje.
U tom smislu, ovom prilikom se zahvaljujemo Upravi za statistiku na dosadašnjoj saradnji, uz očekivanje da budemo uključeni i u toku obuka popisivala, kako bi oni, na adekvatan način, tokom terenskog rada, prikupljali podatke o osobama s invaliditetom. Ujedno, ohrabrujemo sve osobe s invaliditetom i članove njihovih porodica da vjerodostojno odgovore na pitanja o invaliditetu jer to može imati samo koristi, ne samo za populaciju osoba s invaliditetom, koje su primarne, već i za cijelo crnogorsko društvo. Nadamo se da je vrijeme posmatranja invalidnosti – što je lično svojstvo osoba – kao sramote prošlo i da se ne dešava skrivanje osoba s invaliditetom i institucionalizacija u sopstvenim domovima.
Izvršna direktorica UMHCG
Marina Vujačić
